,

Gezond bouwen met hout – Een interview met Markus Steppler van DERIX Holzleimbau

Niederkrüchten, 27 augustus 2020

Gezonde bouwmaterialen – een fundamentele factor als het gaat om gezonde gebouwen. In het artikel van vandaag gaan we in op het onderwerp houtbouw. We spraken met Markus Steppler van het bedrijf DERIX Holzleimbau en vroegen naar zijn ervaringen. In het interview introduceert hij het onderwerp “Bouwen met hout” en bespreekt hij de bijzondere kenmerken, uitdagingen en voordelen voor het milieu en de menselijke gezondheid.

Een interview met Markus Steppler.

Wat betekent bouwen met hout precies?
Hout is een van de oudste bouwmaterialen ter wereld – en tegelijkertijd, met de nieuwe productiemethoden, een van de modernste. Bouwen met hout betekent vandaag de dag digitaal en bijna volledig geautomatiseerd bouwen. Hele wand- en plafondelementen of zelfs hele ruimtes worden modulair en in serie vervaardigd in hoge prefabricage en allemaal van massief hout. Het gebruik van hout in de bouw is veelzijdig: van pure hallenconstructies (bijv. voor supermarkten, logistiek, sporthallen of luchthaventerminals) tot gebouwen met meerdere verdiepingen in de woningbouw of voor kantoorgebouwen, er zijn tegenwoordig veel verschillende toepassingsgebieden. Balken, kolommen, wand- en plafondelementen worden in veel verschillende afmetingen gebruikt. Vaak wordt de houtconstructie aangevuld met conventionele onderdelen, bijvoorbeeld in de kelders, funderingen of de trapkern. In Duitsland maken de innovaties in veel staatsbouwvoorschriften het al mogelijk om met massief hout te bouwen tot aan hoogbouw en daar zijn wereldwijd al enkele indrukwekkende voorbeelden van.

Wat is er zo bijzonder aan bouwen met hout en welke voordelen biedt het?
Hout is vooral uniek omdat dit het enige natuurlijke hernieuwbare bouwmateriaal ter wereld is. Naar mijn mening is hout het enige materiaal dat niet bijdraagt aan de vernietiging van onze wereld. Bovendien is bouwen met hout ook de enige manier om klimaatneutraal te bouwen. Terwijl de productie van beton / cement verantwoordelijk is voor een groot deel van de wereldwijde CO²-uitstoot, binden houten bouwonderdelen zelfs op lange termijn CO² in de gegroeide draagstructuur. Dit betekent dat hout een negatieve CO²-balans heeft ten opzichte van beton door het substitutie-effect en het extra bindende effect – ondersteund door duurzame bosbouw in Europa. Bovendien zorgen houten wanden en plafonds voor een zeer aangenaam en gezond ruimteklimaat, hebben ze een zeer hoog draagvermogen en kunnen ze daarom ook in slankere wandconstructies worden gebouwd. Dit geeft weer ruimtewinst en maakt door de lichtere bouwwijze ook een slankere fundering of een aanvulling op de bestaande bouwvoorraad mogelijk.

Met welke vooroordelen over bouwen met hout heeft u regelmatig te maken?
Hout is brandgevoelig. Net zoals meubilair en vloerbedekking kan hout ook branden. Hout in de draagconstructie brandt echter zeer gelijkmatig, vormt een pyrolyse-laag en kan daarom zeer nauwkeurig gedimensioneerd worden voor zijn draagkracht tijdens een brand. Staal daarentegen faalt op een bepaald moment tijdens de brand plotseling zonder dat dit aan het staal te zien is. Op basis van deze bevindingen zijn al tal van bouwvoorschriften per houtconstructiemethode aangepast.
Houtrot. Natuurlijk zullen sommige houtsoorten uiteindelijk rotten als ze jarenlang worden blootgesteld aan water en weer. Maar hier gaat het over houten constructies, die eigenlijk altijd beschermd zijn tegen het weer en dus een zeer lange levensduur hebben. Kijk maar eens naar Aziatische tempels of Noorse staafkerken, die al vele honderden jaren volledig van hout zijn gemaakt. Hier vraagt niemand meer om duurzaamheid. Het hangt altijd af van een goede planning.

Wat zijn volgens u de belangrijkste redenen hiervoor?
Wat de brandbeveiliging betreft, denk ik dat het duidelijk de Duitse geschiedenis is, vooral de foto’s, toen veel houten plafonds in de binnensteden tijdens de wereldoorlog door brandbommen werden verwoest. Deze beelden zijn nog steeds stevig verankerd in de geest van veel mensen. Op basis hiervan werd ook in hogere gebouwen decennialang hout als bouwmateriaal uitgesloten. Vandaag de dag weten we gelukkig meer over het brandgedrag van massief hout in vergelijking met staal en beton. We leren van andere landen en dat werkt positief.
Als het gaat om het onderwerp duurzaamheid is de kennis over moderne houtbouw naar mijn mening nog niet in alle vakkringen volledig aanwezig – termen als X-LAM of kruislings gelamineerd hout zijn nog niet overal doorgedrongen. Het is nog steeds onze taak, en dat zal ook de komende jaren zo blijven, om deze kennis verder te verspreiden en door middel van verdere projecten in de massa te brengen.

Ook al zijn er steeds meer houten huizen, qua breedte is het bouwen met hout nog niet aangekomen. Waarom is dat? Spelen de kosten hier een grote rol?
Ik denk dat dit met name ook te wijten is aan het gebrek aan specialisme en productkennis – niet alleen de eigenaar van het gebouw is zich niet bewust van de huidige mogelijkheden met massief hout, maar ook een groot aantal gespecialiseerde planners en architecten. Onderwijswerk, referentieprojecten en de verspreiding van kennis (ook in studies en onderwijs) zijn de doorslaggevende factoren. Want afgezien daarvan is er geen enkele reden waarom hout niet een dragend onderdeel van elk gebouw zou zijn – de positieve effecten op onze aarde en ons klimaat zijn aantoonbaar.

Denkt u dat de houtbouw op de lange termijn zal zegevieren?
Dit is slechts een logisch gevolg. Je zou je ook kunnen afvragen of windenergie of zonne-energie op de lange termijn de overhand zal krijgen over kolencentrales. Net zoals hernieuwbare energieën of alternatieve auto’s op de lange termijn onmisbaar zullen worden, zal ook hout zich in de 21e eeuw ten volle doen gelden ten opzichte van beton en staal. Natuurlijk zal voor bepaalde onderdelen nog steeds gerecycled staal en beton nodig zijn, maar in wezen zal hout de draagconstructie vervangen. Last but not least zal ook het thema “gezonde ruimtes” een grote rol spelen – de visie is dat we binnen in gebouwen een gezonder klimaat zullen creëren dan buiten in de frisse lucht.

Voor welke uitdagingen staat u in de toekomst?
De betonnen lobby is bijzonder sterk in Duitsland. Houtbouwverenigingen daarentegen werken op zeer kleine schaal, waardoor de impact enigszins kan worden ondermijnd. Maar ik geloof dat iedereen die aan onze toekomst denkt automatisch deel uitmaakt van de houtlobby. De centrale uitdaging is dan ook om kennis steeds verder te verspreiden, de passie voor klimaatneutraal en gezond bouwen verder aan te wakkeren en de problematiek van de jongere generaties in de volle breedte in de samenleving te brengen. Houtbouwprojecten zijn meestal ook architectonische hoogtepunten – deze referentieprojecten in de houtbouw zijn mooi, maar het duidelijke doel moet zijn om alle zogenaamde “standaardgebouwen” in de dorpen, voorsteden en steden ook volledig in duurzame houtbouw te implementeren.

Wat is de relatie tussen hout en de menselijke gezondheid?
Enerzijds verbetert hout het binnenklimaat door snel vocht op te nemen en gecontroleerd weer af te geven aan de ruimte. Bovendien stoot hout als zichtbaar wand- of plafondelement verschillende stoffen uit die een positief effect hebben op onze gezondheid. Maak een wandeling in het bos en geniet van deze stoffen, vooral in naaldbossen. Stel je nu voor dat je het bos in je huis of kantoor kunt brengen. Er zijn zelfs studies die een verlaagde hartslag in schoolklassen in houten gebouwen laten zien, en er zijn aanwijzingen dat bepaalde stoffen die uit naaldhout (terpenoïden) worden uitgestoten, kankercellen kunnen doden.

Welke rol spelen innovaties in de houtbouw? Heeft hout zich verder ontwikkeld als bouwmateriaal? Welk onderwerp moet nog onderzocht worden?
De houtconstructie wordt gekenmerkt door innovaties. Het duurt altijd maar een paar weken voordat er een nieuw type bevestigingsmiddel, een nieuw type rekenprogramma of een nieuw type lijmsysteem op de markt is. De afgelopen tien jaar heeft de installatietechniek op het gebied van prefabricage en digitalisering al een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Naar mijn mening is er nog veel potentie op het gebied van plafondsystemen en in de prefabricage van bijvoorbeeld buitenmuurelementen. Ik zou ook graag zien dat er nog intensiever onderzoek wordt gedaan naar de effecten van hout op de menselijke gezondheid.

Hoe kan bouwen met hout bijdragen aan de bescherming van het klimaat en daarmee aan het redden van de wereld?
De temperatuur op aarde hangt vooral af van de CO²-concentratie in de atmosfeer. En hier heeft de mensheid in de afgelopen 100 jaar (!) een concentratie van meer dan 400 ppm veroorzaakt. Ter vergelijking – er is altijd al sprake geweest van “klimaatverandering” op aarde, alleen tijdens de laatste hoge temperatuurfasen zo’n 100.000 jaar geleden was de CO²-concentratie slechts ongeveer 250-300 ppm – dus de gevolgen zijn te voorzien voor ons in de komende decennia en laat me niet werkeloos toezien ten aanzien van mijn kinderen.

Elke gebruikte kubieke meter massief hout bindt op lange termijn tot een ton CO². Dit betekent dat in de loop van de groei een kubieke meter hout deze hoeveelheid CO² uit de atmosfeer heeft verwijderd, de “C” heeft gebonden en de O² weer in de atmosfeer heeft vrijgelaten. Zodra een boom wordt geoogst, wordt ten minste één nieuwe boom geplant (principe van duurzame bosbouw), zodat de hulpbronnen vrijwel oneindig beschikbaar zijn. Binnen de 40 – 60 jaar van de groei tot aan de oogst kan een jonge boom ook aanzienlijk meer CO² opnemen dan een oudere boom. Dit principe, gekoppeld aan verdere herbebossing en de implementatie van duurzame bosbouw buiten Europa, zal een van de weinige manieren zijn om de klimaatverandering te vertragen totdat we over vele jaren een volledig klimaatneutrale samenleving kunnen bereiken – want er zal geen andere uitweg zijn.

Foto: Anastasia Araktsidou